Het werk Grossmut begatte mich ging in première onder de titel Search Wolken/Such Clouds (elektronischer Heiratsantrag / electronic offer of marriage) in september 1995 tijdens de tentoonstelling Wild Walls. Met die internationale groepstentoonstelling, die georganiseerd werd ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van het Stedelijk Museum, gaven Martijn van Nieuwenhuyzen en ik, destijds de twee jongste conservatoren van het museum, een beeld van de nieuwste ontwikkelingen in de kunst. De generatie kunstenaars die toen naar voren trad was opgegroeid met de massamedia; film, televisie, reclame. Hun werk werd gekenmerkt door een hele persoonlijke omgang met de pop- en mediacultuur; ongepolijst en vol met imperfecties en onvolkomenheden.

Het concept voor de tentoonstelling was ontstaan uit de gesprekken die Martijn en ik voerden met kunstenaars in hun ateliers in Londen, Glasgow, Berlijn, Amsterdam, Wenen en in Zürich, waar we Pipilotti Rist ontmoetten. Ze viel meteen op door haar energieke en sprankelende persoonlijkheid. Op dat moment stond Rist aan het begin van haar artistieke loopbaan, ze had al een paar tentoonstelling gehad in Zwitserland en werkte dikwijls samen met mensen van buiten de beeldende kunst, bijvoorbeeld als zangeres in de popband Les Reines Prochaines. Ze vormde een spil in de Zwitserse muziek-en uitgaansscéne van die tijd en optredens in clubs waren voor haar even belangrijk als tentoonstellingen in een galerie of museum. De soundtrack voor haar video’s waren ook vaak popsongs, die ze zelf inzong. In de videoinstallatie Grossmut begatte mich zingt Rist, met een eenvoudige instrumentale begeleiding, Wicked Game van Chris Isaak, een weemoedig nummer over liefde, verlangen en kwetsbaarheid. Tijdens Wild Walls was die muziek en de melancholieke stem van Pipilotti Rist al van een afstand in andere zalen te horen en trok het als het verleidelijke gezang van sirenen bezoekers naar de installatie. In de museumzaal zaten en lagen bezoekers op de met tapijt beklede vloer. De monumentale videobeelden werden op drie wanden geprojecteerd: op twee ervan waren kleurige onderwaterbeelden te zien met kleurige koraalriffen en tropische vissen waartussen soms alledaagse voorwerpen, zoals een speelgoedautootje of een theekopje, neerdalen. Een zwemster in bikini komt soms dichtbij, lippen kussen de camera, en zonnestralen vallen op de zeebodem. Op de andere wanden stromen beelden van wolken voorbij. Het hypnotiserende geheel had een sterke fysieke en emotionele impact; het gaf gevoel van gewichtloosheid, alsof je zelf deel uitmaakte van die zwevende kleurrijke onderwaterwereld. Door de indringende en weemoedige soundtrack werd de installatie, zo schreef een criticus, “a vivid metaphor of the physical and psychological union and separation that accompanies romantic love”.

Typerend voor de kunstenaars in Wild Walls, en zeker ook voor Pipilotti Rist, was de interesse in performance, in rollenspel, en in het creëren van fictieve karakters. Voor de tentoonstellingscatalogus maakte Pipilotti een collage van foto’s en poëtische teksten waaruit niet alleen een sterke zintuiglijke ervaring spreekt, maar ook de behoefte een andere rol te spelen: “Ik zou graag politieagente zijn. Vanwege het uniform. Ik zou onze schedelholtes willen openmaken en onze breinen aan elkaar willen naaien. Tot het zover is, wandel ik op het gras dat nat is van de smeltende sneeuw. Ik wring me door de rokende, pratende, drukke menigte naar buiten en leun tegen de achtermuur van de disco. Ik zou overal kunnen zijn. Ik zou wie dan ook kunnen zijn. Ik ben fysicus. Ik wil niet bang zijn.” En tijdens de opening van de tentoonstelling organiseerde ze, zoals ze het zelf noemde, een ‘zindelijke happening’. Hiervoor had ze een geïmproviseerde televisiestudio ingericht in de entreehal van het Stedelijk, waar ze vermomd als piccolo de gasten welkom heette en hen voor een live-uitzending van de Zwitserse televisie interviewde.

Martijn herinnert zich nu nog dat Pipilotti tijdens ons studiobezoek in het voorjaar van 1995 twijfelde of de beeldende kunst wel de richting was waar ze in verder wilde gaan. Ze was vrij ambigue over hoe ze haar carrière verder wilde ontwikkelen. Voor haar gevoel lagen er nog zoveel andere werelden open die ontdekt moesten worden. Later vertelde ze dat Wild Walls een katalysator was geweest om wél in de kunst door te gaan, om te kiezen voor het kunstenaarschap. In de jaren daarna reisde ze met haar kleurrijke, immersieve videoinstallaties de hele wereld over en had ze solotentoonstellingen in vele belangrijke internationale musea. In 2009 bracht ze haar eerste feature-film uit; Pepperminta. Gelukkig kon Pipilotti Rist’s Grossmut begatte mich, een uniek moment in haar artistieke loopbaan, worden aangekocht voor de collectie van Vleeshal en kan het nu, 25 jaar na de eerste vertoning, opnieuw worden gepresenteerd.

Leontine Coelewij
Juli 2020