Rainer Ganahl is al bijna twee decennia gefascineerd door Karl Marx. Dit culmineert in deze tentoonstelling getiteld Manhattan Marxism. In De Vleeshal toont hij video’s, sculpturen, sieraden, schilderijen, installaties, mode en nog veel meer. Op zijn website manhattanmarxism.com schrijft Ganahl over zijn tentoonstelling.

Op zijn website manhattanmarxism.com schrijft Ganahl over zijn tentoonstelling. Manhattan Marxism komt voort uit een werk getiteld Karl Marx Visits David Zwirner On West 20th Street, Blinky Palermo, Late Works, Manhattan Marxism 1976/2013 geïnspireerd op een schilderij van Palermo dat hij simpelweg Manhattan noemde.

Onnodig te zeggen dat hier sprake is van een contradictie: op Manhattan bevindt zich immers Wall Street, gedurende de hele twintigste eeuw de grootste machine van het kapitalisme en ook nu nog een van de grootste en belangrijkste financiële centra ter wereld. Maar dit eilandje huisvest niet alleen talrijke steenrijke individuen, van wie sommigen tot de rijksten ter wereld behoren, maar ook een heleboel armen en een wijk die statistisch nog altijd behoort tot de meest achtergestelde gebieden van de Verenigde Staten.

Het verbinden van de woorden ‘Manhattan’ en ‘marxisme’ zou gemakkelijk als salonsocialisme kunnen worden opgevat, een provocatie of misschien zelfs regelrecht cynisme, maar zo bedoel ik het niet. Niet alleen woon ik zelf op Manhattan – in de barrio Spanish Harlem – maar met mij veel theoretici die de teksten van Marx lezen en bestuderen, teksten die nog steeds worden gedoceerd aan de universiteiten van Manhattan.

Ik ben geïnteresseerd in Karl Marx als theoreticus en als metafoor, vanwege zijn theoretische analyse van de materiële en sociale omgang tussen mensen, die de basis vormt voor een economisch systeem dat ons werk, normen en waarden, winst, verlies, crisis, schulden en verschillen verschaft. Hij ziet werk als een belangrijke kracht voor mensen om met de wereld om te gaan, hun behoeften te bevredigen en vorm te geven aan vooral hun instrumentele denken. Voor Marx is werk een basiscategorie die steeds nieuwe vormen aanneemt, al naar gelang de ontwikkelingsfase waarin het individu of de maatschappij zich bevindt. Ons werk is van cruciaal belang voor de instandhouding van het leven en voor ons begrip van de wereld en van elkaar. Ik zou zelfs durven beweren dat in een maatschappij waar basisbehoeften als eten, kleding, gezondheid en veiligheid bijna allemaal door de staat worden gegarandeerd zonder dat iemand daar veel moeite voor hoeft te doen, zelfs zaken als consumptie, ontspanning, winkelen en verspillen of gewoon nietsdoen kunnen gelden als werk dat al met al een productief effect heeft.

Marx was ook een verbazend scherpe analyticus van de producten die het werk van mensen en machines produceert. Al in het eerste gedeelte van de negentiende eeuw heeft hij het over het fetisjkarakter van producten en goederen, iets wat in deze tijd de dominerende en stuwende kracht is achter het winkelen en het opeenhopen van spullen en diensten. Zijn materialisme verklaart de wereld van onderaf, en in tegenstelling tot idealisten die beginnen bij de allesbepalende goden, bij grote woorden en begrippen, en die de idee van iets boven dat iets zelf plaatsen, komt bij Marx het overleven op de eerste plaats; dat drijft mensen ertoe dingen te maken om te worden wie ze zijn en wat ze zijn.

Voor een groot deel van het naar links neigende volksdeel – waartoe ik mezelf reken – staat Marx voor sociale rechtvaardigheid en hoop. Vanuit rechts krijgt hij de schuld van de rampen en de brute onderdrukking die de twintigste-eeuwse varianten van het communisme, met hun terreur en inefficiënte economische systemen, op hun geweten hebben. Weliswaar word ik gefascineerd door de materialistische filosofie van Marx en zijn zeer invloedrijke interpretatie van de economische en sociale processen van zijn tijd, en ook door zijn strijd tegen idealisme en alles wat met God te maken heeft, maar ik ben geen marxist zoals in de twintigste eeuw, toen zo’n uitspraak je de kop kon kosten of juist redden, letterlijk of in metaforische zin, of je baan en je materiële en misschien ook wel je sociale welzijn, al naar gelang de tijd en de plek waar je je bevond en het volk waartoe je behoorde. Ik moet in dit verband ook wijzen op alle ellende oorlogen en moorden die deels onder zijn vlag, zijn ideologie, zijn naam zijn begaan – hoe onschuldig de voornamelijk in Londen verblijvende schrijver verder ook al of niet is geweest.